Wańka-wstańka - nieprzewracająca się lalka

Wiele osób sądzi, iż wańka-wstańka to tradycyjna rosyjska lalka, jednak podobnie jak matrioszka ma ona swoje korzenie na Dalekim Wschodzie. Inspiracją dla niej była bowiem japońska lalka daruma. W Rosji lalka pojawiła się dopiero na początku XIX wieku.

Daruma

W Japonii lalki to nie tylko zabawki, ale także magiczne talizmany. Jednym z najpopularniejszych była lalka daruma - uosobienie bożka, przynoszącego szczęście. Japończycy wierzą, że daje ona powodzenie i bogactwo, dlatego nawet dorośli zwracają się do niej z prośbami. Po dziś dzień istnieje w Japonii obyczaj - jeśli rozpoczynasz ważną sprawę lub etap w życiu, kup darumę, poproś go o pomoc i namaluj mu jedno oko (daruma ma początkowo tylko białka i trzeba domalować mu źrenice). W nagrodę za "otwarcie oczu" daruma postara się spełnić życzenie. Kiedy już wszystko się powiedzie lalce należy domalować drugie oko i zachować ją na pamiątkę. Jeśli jednak życzenie nie zostanie spełnione darumę pali się w świątyni.

Daruma nie ma rąk ani nóg. Przyczynę braku kończyć wyjaśnia legenda.Prototypem lalki był buddyjski mnich Dharma (po japońsku Daruma), który żył w VI wieku n.e. Spędził dziewięć lat medytując w jaskini, po czym stracił władzę w rękach i nogach. Kiedy w trakcie medytacji powieki Darumy zaczęły się zamykać od zmęczenia, ten wyrwał je, aby przezwyciężyć swą słabość. Właśnie z tego powodu Daruma jest przedstawiany pod postacią nieprzewracającej się lalki z nienamalowanymi oczami, co symbolizuje jego upór i wytrzymałość. Lalka jest ubrana w tradycyjną dla buddyjskich mnichów czerwoną szatę. Zwykle lalki te wykonuje się z papier-mache lub drewna, a co cenniejsze nawet z kości słoniowej. 

Wańka-wstańka

Pierwsze rosyjskie lalki tego typu pojawił się na jarmarkach na początku XIX wieku i nazywano je kuwyrkany (кувырканы). Przedstawiały one kupców lub klaunów. Nieprzewracające się lalki strugano z lipy. Początkowo produkowano dwie oddzielne połowy. Na dole, wewnątrz drewnianej zabawki mocowano ciężarek. Potem obie połówki wańki-wstańki sklejano, malowano farbkami, suszono i pokrywano lakierem. Czasami wewnątrz montowano także mały dzwoneczek, który przy poruszeniu lalką wydawał melodyjny dźwięk. Niegdyś lalki bardzo szanowano i był przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Współcześnie produkuje się dużą ilość barwnych i różnorodnych lalek tego typu, ale wszystkie są zbudowane według jednej zasady działania. Polega ona na tym, że wewnątrz znajduje się mechanizm stabilizujący - obciążenie, umieszczone na niskiej wysokości, którego celem jest obniżenie środka ciężkości lalki. Lalka kolebie się na boki, ale nigdy się nie przewraca.